Là người Việt, ít ai chưa từng nghe đến câu đối quen thuộc mỗi dịp Tết: “Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ, Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”. Cùng với thịt mỡ, dưa hành, câu đối, tràng pháo và bánh chưng, cây nêu từ xa xưa đã trở thành một hình ảnh quen thuộc trong nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt vào mỗi dịp Tết đến, Xuân về.
Vậy cây nêu là gì?
Vào mỗi dịp Tết Nguyên Đán, các gia đình người Việt (bao gồm người Kinh và người dân tộc thiểu số) lại chuẩn bị một cây trồng trước sân nhà. Trên ngọn cây, người ta treo lên một vòng tròn nhỏ và gắn nhiều vật dụng có tính biểu tượng vào tùy theo từng địa phương, phong tục và dân tộc nhằm ngăn ngừa ma quỷ. Đó chính là cây nêu.
Cây nêu thường được làm bằng cây tre, cây trúc, bương, lồ ô dài khoảng 5-6 mét, chỉ giữ lại nhánh lá. Theo phong tục dân gian Việt Nam, cây nêu được dựng trước sân nhà vào ngày 23 tháng Chạp – ngày Táo quân lên chầu trời hàng năm.
Sự tích cây nêu ngày Tết rađời thế nào?
Theo sự tích kể lại, ngày xưa đất nước bị Quỷ chiếm và con người chỉ đi làm thuê, phải nộp lúa thu hoạch cho Quỷ. Quỷ ngày càng bóc lột con người và tự cho mình quyền “ăn ngọn cho gốc”. Lâm vào cảnh khốn khó, con người cầu cứu Đức Phật giúp đỡ. Phật bảo con người nên trồng khoai lang thay vì lúa, và chỉ nộp phần ngọn cho Quỷ như yêu cầu.
Quỷ lại đòi “ăn gốc cho ngọn”. Phật lại chỉ con người trồng lúa, khiến Quỷ tức giận và đòi “ăn cả gốc lẫn ngọn”. Lúc này, Phật trao cho con người giống cây ngô để trồng khắp nơi, để lại cả gốc và ngọn cho Quỷ. Cuối cùng, Quỷ bắt con người trả lại toàn bộ ruộng đất. Phật đành bàn với đầu của Quỷ, xin miếng đất bằng áo cà sa treo trên cây tre. Quỷ thấy không thiệt hại gì nên đồng ý. Phật dùng phép thuật che phủ toàn bộ đất đai bằng áo cà sa đó, khiến Quỷ mất đất và phải chạy ra biển Đông.
Bọn Quỷ quay trở lại và bị con người đuổi đi bằng máu chó, lá dứa, tỏi, vôi bột… Trước khi rời đi, Quỷ xin Phật cho phép được vài ba ngày vào đất liền viếng thăm phần mộ tổ tiên. Phật thương hại nên đồng ý.
Hàng năm, vào dịp Tết Nguyên Đán, người ta trồng cây nêu để trừ ma quỷ không vào nhà. Trên cây nêu có buộc nhiều vật như túi nhỏ đựng trầu cau, ống sáo, các mảnh kim loại, lá phướn, chuông gió… để báo hiệu cho ma quỷ biết rằng nơi đây có chủ, không được tới quấy nhiễu. Buổi tối, người ta treo thêm một chiếc đèn lồng để tổ tiên biết đường về nhà và ăn Tết cùng con cháu.
Cây nêu ngày Tết có ý nghĩa gì?
Theo sự tích ra đời, cây nêu được dựng lên có ý nghĩa xua đuổi ma quỷ. Tuy nhiên, theo thời gian, cây nêu còn được sử dụng như biểu tượng mang lại may mắn, thờ phụng thần linh… Các vật trang trí trên cây nêu cũng phong phú hơn để kết nối vũ trụ với đất trời.
Trong các lễ hội, cây nêu được xem là trọng tâm, kết nối cộng đồng. Khi cây nêu được dựng lên, các hoạt động khác sẽ tạm dừng, tạo nên sự cân bằng tuyệt đối giữa năm cũ và năm mới. Con người và cộng đồng có thể thảnh thơi vui chơi, quên đi những phiền muộn của năm cũ để chuẩn bị đón nhận niềm vui của năm mới.
Cách làm cây nêu ngày Tết như thế nào?
Mỗi địa phương, phong tục có cách trang trí cây nêu độc đáo. Dưới đây là một số thông tin cơ bản về cách làm cây nêu:
Chuẩn bị vật liệu
- Cây dùng làm cây nêu: chọn cây tre già, cao, to, thẳng, đẽo sạch sẽ phần thân và gốc, chỉ giữ lại nhánh lá tươi.
- 3 dây thừng đủ bền để cột cây nêu.
- Cọc tre hoặc cọc sắt để buộc dây giằng ở chân cây nêu.
Vật dụng trang trí
- Cờ hội vuông cỡ lớn treo bên dưới chùm lá tre.
- Lồng đèn trang trí trên đỉnh cây nêu để tạo màu sắc.
- Lá phướn làm bằng giấy hoặc vải màu đỏ, bên trên viết các câu chữ ý nghĩa và treo cùng với cờ hội.
Dụng cụ tạo âm thanh
- Có thể treo chuông gió hoặc nhành lá đa, lá dứa, nhánh xương rồng, hoặc giỏ nhỏ làm bằng tre, bên trong đựng vàng mã, gạo, muối, trầu cau…
Trang trí xung quanh gốc cây nêu
- Câu đối Xuân, hình ảnh bánh trái ngày Tết.
- Rắc bột vôi trắng dưới đất tạo thành vòng tròn hoặc hình cánh cung quanh gốc, mũi tên hướng ra phía cổng.
- Nếu có không gian, có thể kết hợp trang trí liễn đối, hoa-cây cảnh, cờ phướn để tạo cảnh quan cho khu vực.
Một năm mới nữa đang đến gần. Nếu còn thắc mắc về cây nêu ngày Tết hoặc cây nêu được hạ vào ngày nào, hy vọng bài viết này đã giúp bạn có thêm thông tin giải đáp hữu ích và thú vị. Đừng quên sẵn sàng chuẩn bị cho nhà bạn một cây nêu ý nghĩa vào Tết này nhé!
Được viết cho MÓN KHO VIỆT NAM